HOP2040 scande een belangrijk stuk van de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur. Omdat we vonden dat er belangrijke inhoud in zit die ook relevant is voor Hilversum delen we graag de analyse met onze lezers.
Relevante uitspraken gelicht uit de verkenning
December 2023 door Patrick Weening.
Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (Rli)
- Het samenspel tussen overheid, markt en samenleving lijkt onvoldoende te functioneren om effectieve en gedragen oplossingen voor de complexe vraagstukken in de leefomgeving voor elkaar te krijgen. Telkens blijken de interventies van de overheid (of het achterwege blijven daarvan) en de werking van markten (nog) niet de uitkomsten te leveren die voor de samenleving noodzakelijk worden geacht.
Pag 4, linker kolom 3e alinea - De Omgevingswet die op 1 januari 2024 van kracht gaat, gaat bijvoorbeeld uit van een kleine overheid, een sterke markt en een mondige burger. In de huidige praktijk wordt aan die voorwaarden echter niet of nauwelijks voldaan.
- Ingewikkeld samenspel tussen bestuurslagen
- Korte-termijn oriëntatie politiek
- Focus op slechts een deel van het probleem
- beleidstheorie past niet bij de aard van de problematiek
- Kennis- en informatiepositie schiet te kort
- Gat tussen beleid en uitvoering
Pag 9, linkerkolom 2e regel van onderen
t/m rechterkolom tekst Figuur II
- De beide bewegingen – decentralisatie en internationalisering – hebben consequenties voor de rolverdeling tussen overheden in het Huis van Thorbecke, die nog onvoldoende worden doordacht. Vooralsnog leidt het tot een steeds ingewikkelder wordende kluwen van samenwerkende bestuursorganen, vaak via (te) vrijblijvende bestuursakkoorden, en dientengevolge tot oncontroleerbaar en niet-afrekenbaar beleid.
Pag 10 linkerkolom, 3e alinea - Korte-termijn oriëntatie van de politiek:
De leefomgevingsproblemen vragen in algemene zin om een duidelijke blik op de verre toekomst en een lange adem voor het vinden en realiseren van oplossingen. Het politieke bestel daarentegen is sterk op de korte termijn gericht,(…)
Pag 10, rechter kolom 1e alinea - Voor een kabinet (lees hier bijvoorbeeld ook: een college van B&W – red PW) dat vier jaar regeert is het onaantrekkelijk onderwerpen aan te pakken die om een lange adem vragen, bijvoorbeeld vanwege de complexiteit, de grote impact op mensen, of omdat de kosten in de eigen kabinetsperiode vallen en de baten pas in de volgende (De Argumentenfabriek, 2018). ‘Pijn’ ten gevolge van keuzes wordt uit de weg gegaan door keuzes vooruit te schuiven.
(Bulldozerpolitiek: problemen worden daardoor groter naarmate ze meer worden vooruitgeschoven – red PW)
Pag 10, rechter kolom 1e alinea laatste 7 regel - Kennis- en informatiepositie schiet tekort
Daar komt bij dat de overheid voor veel data afhankelijk is van marktpartijen, die vanzelfsprekend bij de beschikbaarstelling daarvan primair handelen vanuit bedrijfsbelang.
Pag 11 linkerkolom 2e alinea laatste 3 regels
Het afstoten van overheidstaken is in de voorbije decennia gepaard gegaan met een verlies van kennis en kunde bij onderdelen van de overheid.
Pag 11 linkerkolom 3e alinea laatste 3 regels - De markt als bron van systeemfalen
De markt komt op eigen kracht onvoldoende tot transformatie
Pag 11 kopje 2e alinea rechterkolom
In de praktijk zijn er in markten echter grote tegenkrachten, zoals de focus op korte-termijngroei en het primaat van de aandeelhouder bij bedrijven.
Pag 11 rechterkolom 2e alinea 7e t/m 53 regels van onderen - In de voorbije decennia heeft de overheid bovendien voortvarend taken in de fysieke leefomgeving op afstand gezet, verzelfstandigd en geliberaliseerd. Denk aan de levering van energie of het exploiteren van openbaarvervoersdiensten. Tegelijk is in diverse leefomgevingsdomeinen te zien dat marktpartijen – ondanks hun potentiële veranderkracht – niet in staat zijn of niet bereid zijn collectieve problemen op te lossen.
Pag 12 rechterkolom 3e alinea - Nieuwe georganiseerde verbanden van inwoners hebben vaak geen toegang tot het geïnstitutionaliseerde overleg.
De traditionele manier om draagvlak te creëren door het voeren van overleg en het sluiten van akkoorden met het maatschappelijk middenveld, werkt alleen als dit maatschappelijk middenveld ook daadwerkelijk de samenleving vertegenwoordigt. Dat is niet langer het geval, de gesprekspartners van de overheid zijn nu veelal belangenorganisaties van marktpartijen en een verstatelijkt maatschappelijk middenveld (Van Hedel, 2021).
Pag 13 rechterkolom 1e alinea 9e regel van onderen
- De overheid is geneigd om het oplossen van de grote problemen in de leefomgeving te benaderen vanuit de techniek en technologie die ervoor nodig is, en zich te richten op het faciliteren van markten – en in mindere mate de samenleving. Het zoeken naar oplossingen vindt nog altijd plaats binnen dezelfde governance, waarbij marktwerking en top-down aansturingsmodel dominant zijn.
De overheid is volgens de ROB (2022) nog steeds veelal verticaal en top-down georganiseerd, terwijl de samenleving de afgelopen decennia steeds horizontaler is geworden.
Pag 14 linkerkolom 1e alinea - Door het positioneren van leefomgevingsvraagstukken als onbetwistbaar en het oplossen daarvan op te vatten als een technocratische exercitie wordt voorbijgegaan aan het feit dat verschillende (groepen) mensen verschillende problemen op uiteenlopende wijzen waarderen. De WRR (2023) concludeert bijvoorbeeld dat voorafgaand aan het maken van klimaatbeleid vaak maar beperkt discussie is over de rechtvaardigheid van verdelingen. Rechtvaardigheid van verdelingen komt zodoende niet voldoende aan bod in beleidsvorming.
Pag 15 linker kolom 5e regel van onderen en rechterkolom 1e alinea
Download hieronder het rapport op de website van het RLI